Tại Khoản 3 Điều 7 Nghị định 24/2013/NĐ-CP quy định: “Căn cứ tình hình cụ thể, Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định bổ sung giấy xác nhận của Trung tâm tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài về việc công dân Việt Nam đã được tư vấn, hỗ trợ về hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài trong hồ sơ đăng ký kết hôn nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài”.
Cụ thể hoá quy định trên, Thông tư 22 đã liệt kê những đối tượng phải có giấy xác nhận công dân Việt Nam đã được tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài: “Hai bên chênh lệch nhau từ 20 tuổi trở lên; người nước ngoài kết hôn lần thứ ba hoặc đã kết hôn và ly hôn với công dân Việt Nam; hai bên chưa hiểu biết về hoàn cảnh gia đình, hoàn cảnh cá nhân của nhau; không hiểu biết về ngôn ngữ, phong tục, tập quán, văn hóa, pháp luật về hôn nhân và gia đình của mỗi nước”. Giấy xác nhận này do Trung tâm tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài trực thuộc Hội Liên hiệp phụ nữ các tỉnh, thành cấp cho công dân. Ngoài những Trung tâm này, không có Trung tâm nào khác có chức năng cấp Giấy xác nhận.
Cũng trong Thông tư 22, Trung tâm phải có ít nhất một chuyên gia tư vấn chuyên trách và được sử dụng cộng tác viên là chuyên gia thuộc lĩnh vực ngôn ngữ, văn hóa - xã hội, pháp luật để thực hiện hoạt động tư vấn, hỗ trợ. Tuy nhiên, thực tế việc công dân Việt Nam kết hôn có yếu tố nước ngoài không chỉ gói gọn trong một vài nước mà có sự kết hôn với công dân rất nhiều nước khác nhau. Một “chuyên gia” của Trung tâm không thể có đầy đủ các kiến thức pháp luật, văn hoá, xã hội của các nước, thậm chí các cộng tác viên của Trung tâm cũng chưa chắc đã biết hết trong khi chế độ thù lao cho các cộng tác viên chưa đảm bảo. Để tự trang bị kiến thức tư vấn, các “chuyên gia” của trung tâm chẳng còn cách nào khác là tự mày mò, tự tìm hiểu các thông tin, cả chính thống lẫn không chính thống, trên Internet … để tư vấn cho người có yêu cầu. Chất lượng tư vấn của mỗi trung tâm một khác, rồi mỗi Trung tâm lại tự quy định mẫu Giấy xác nhận khác nhau, mức thu phí khác nhau.
Song song đó, không phải tỉnh, thành phố nào cũng có Trung tâm tư vấn[1]. Người dân ở những khu vực không có trung tâm phải đi rất xa để xin được “cái” Giấy xác nhận.
Chính vì thế, thời gian qua, nhiều Sở Tư pháp đã tích cực làm việc với Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh để cùng gỡ rối nhằm cho ra đời Trung tâm sớm nhất, nhưng để Trung tâm hoạt động có chất lượng không phải là điều đơn giản.
Nghị định 126/2014/NĐ-CP ngày 31/12/2014 ra đời, thay thế cho Nghị định 24/2013/NĐ-CP và có hiệu lực kể từ ngày 15/02/2015. Việc tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài sẽ được coi là quyền của người đăng ký kết hôn mà không còn là thủ tục bắt buộc trong một số trường hợp như quy định của Nghị định số 24/2013/NĐ-CP. Giấy xác nhận đã được tư vấn, hỗ trợ không còn là “bùa hộ mệnh” trong những trường hợp quy định nữa. Hy vọng quy định này sẽ “cởi trói” cho các địa phương cũng như “gỡ rối” được cho người dân.
[1] Khu vực phía Nam chỉ có 13 Trung tâm Tư vấn Hỗ trợ hôn nhân gia đình có yếu tố nước ngoài do các Hội LHPN tỉnh, thành quản lý đang hoạt động. Trong đó Trung tâm tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài Đồng Tháp, Kiên Giang đã được chuyển đổi sang mô hình mới. Hiện nay, Đắk Nông, Đồng Nai, Vĩnh Long đang có phương án chuẩn bị thành lập Trung tâm tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình