MỘT SỐ Ý KIẾN VỀ VIỆC TRIỂN KHAI THI HÀNH LUẬT HỘ TỊCH

Một là, văn bản hướng dẫn liên quan đến lĩnh vực hộ tịch rất nhiều, phạm vi điều chỉnh rộng, biểu mẫu hộ tịch lại thay đổi thường xuyên dẫn đến khó triển khai hoặc nhầm lẫn khi áp dụng. (Đơn cử như biểu mẫu hộ tịch được áp dụng trong hồ sơ nhận cha, mẹ, con có yếu tố nước ngoài thực hiện tại Sở Tư pháp). 

Hai là, việc triển khai, hướng dẫn áp dụng pháp luật về hộ tịch tại các địa phương mặc dù được quan tâm nhưng chưa được thực hiện đều đặn hàng năm, do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nội dung bồi dưỡng thường kết hợp nhiều lĩnh vực công tác khác của cấp xã và còn mang tính lý thuyết, chưa đi vào thực tế tại địa phương. Bên cạnh đó, suốt một thời gian dài từ năm 1998[1] đến nay, Phòng Tư pháp cấp huyện không trực tiếp đăng ký hộ tịch mà chỉ còn thực hiện nhiệm vụ giúp Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp huyện quản lý nhà nước trong lĩnh vực hộ tịch. Do vậy, cần phải có kế hoạch, chương trình tập huấn bài bản, chuyên sâu hơn nữa để cán bộ làm công tác hộ tịch có thể nắm bắt được và áp dụng vào thực tế tại địa phương.

Ba là, công chức làm hộ tịch cũng thường xuyên có biến động. Nhiều công chức tư pháp – hộ tịch có trình độ, kinh nghiệm, được bố trí vào những vị trí lãnh đạo, chủ chốt của Uỷ ban nhân dân hoặc các vị trí khác đồng thời điều chuyển những cán bộ khác của Uỷ ban nhân dân cấp xã hoặc tiếp nhận người mới vào nhiệm vụ Tư pháp – Hộ tịch cấp xã. Việc bố trí cán bộ Tư pháp – Hộ tịch cấp xã vào những vị trí cao hơn tại cơ sở thể hiện sự ghi nhận và đánh giá cao kết quả, sức đóng góp của cán bộ tư pháp cho địa phương nhưng cũng đòi hỏi cần phải bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên cho đội ngũ cán bộ mới được tiếp nhận công tác hộ tịch cả về kỹ năng lẫn kiến thực chuyên môn.

Bốn là, việc tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật về hộ tịch đến người dân tuy đã được thực hiện khá tốt ở địa phương nhưng cũng còn một số hạn chế, cũng vẫn còn một số người dân chưa nhận biết được quyền của mình trong vấn đề hộ tịch, chỉ đến khi có con đi học hoặc phát sinh những việc khác đòi hỏi phải có giấy tờ hộ tịch mới đi đăng ký và phải chứng minh các sự kiện hộ tịch là có thật....

2. Một số giải pháp để nâng cao chất lượng triển khai Luật Hộ tịch

Ngày 15/01/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 59/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật Hộ tịch, trong đó đề ra các nội dung triển khai Luật Hộ tịch trên cả nước.

Thứ nhất, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết các nội dung được giao trong Luật. Trong thời gian từ nay đến tháng 10 năm 2015, sẽ hoàn thành việc xây dựng 3 Nghị định và 3 Thông tư hướng dẫn thi hành Luật Hộ tịch để khi Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành (01/01/2016) là có thể áp dụng được ngay. Văn bản quy phạm phải có tính ổn định, hạn chế thay đổi nhiều, nếu có thay đổi thì phải thống kê những danh mục, nội dung còn hiệu lực và những những danh mục, nội dung được thay thế để thuận tiện cho việc áp dụng pháp luật vào thực tế. Đồng thời việc ban hành văn bản phải đảm bảo tiến độ, tránh để chậm trễ hoặc khi Luật có hiệu lực thi hành rồi mà văn bản hướng dẫn vẫn chưa được ban hành.

Thứ hai, tổ chức quán triệt thực hiện và tuyên truyền, phổ biến Luật Hộ tịch và các văn bản hướng dẫn thi hành. Các hình thức, biện pháp tuyên truyền được vận dụng linh hoạt, sáng tạo, chú trọng ứng dụng công nghệ hiện đại, sáng kiến hình thức tuyên truyền mới phù hợp. Tiếp tục sử dụng các hình thức tuyên truyền truyền thống như tuyên truyền miệng, tuyên truyền thông qua phương tiện thông tin đại chúng, thông qua tài liệu tuyên truyền (Đề cương giới thiệu, phổ biến các văn bản luật, pháp lệnh; Sách hỏi - đáp pháp luật; Tờ rơi, tờ gấp pháp luật; Đặc san tuyên truyền pháp luật; Các loại băng tiếng, băng hình với các nội dung pháp luật đơn giản, ngắn gọn và các cuộc nói chuyện về pháp luật …) và khéo léo kết hợp với các hình thức tuyên truyền khác như các cuộc thi tìm hiểu pháp luật, các hình thức thi sân khấu hoá, lồng ghép trong các cuộc giao lưu văn hoá, văn nghệ, tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý ...

Hệ thống đài phát thanh hầu hết các huyện, xã đều có chương trình, chuyên mục phát thanh 39 pháp luật. Gần 100% xã, phường, thị trấn trong cả nước đã có hệ thống loa truyền thanh cơ sở và việc tuyên truyền qua hệ thống loa phát thanh thực sự có hiệu quả ở những vùng sâu, vùng xa, vùng cao. Bên cạnh đó, các hội thi "Nông dân và pháp luật", "Chủ tịch xã giỏi", "Hoà giải viên giỏi", "Nông dân lái xe an toàn", "Tuyên truyền viên pháp luật giỏi", "Công chức Tư pháp-Hộ tịch giỏi", "Nhà nông đua tài"... cũng đã được nhân rộng trên cả nước cùng với trên 90% cơ quan, đơn vị tại sở, ban, ngành cấp tỉnh, huyện có tủ sách pháp luật và sự hoạt động có hiệu quả của các câu lạc bộ pháp luật, trợ giúp pháp lý. Với nhiều hình thức tuyên truyền phong phú như trên, các địa phương có thể áp dụng nhiều hình thức để triển khai, phở biến Luật Hộ tịch đến tận cơ sở, đáp ứng như cầu thiết yếu của cuộc sống dân cư.

Thứ ba, việc xây dựng và ứng dụng Đề án Cơ sở dũ liệu hộ tịch toàn quốc. Theo Quyết định 59/QĐ-TTg ngày 15/01/2015 của Thủ tướng Chính phủ, phần mềm đăng ký và quản lý hộ tịch, cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc sẽ được hoàn thành và đưa vào sử dụng trước ngày 30/6/2019.

Trong suốt một thời gian ở nước ta việc quản lý sổ sách hộ tịch chủ yếu bằng phương pháp thủ công và đã gặp nhiều bất cập như bị mờ chữ, mối mọt hoặc cháy hỏng. Thậm chí ở một số địa phương khi xảy ra thiên tai lũ lụt, sổ hộ tịch còn bị thất lạc. Do đó, Cơ sở dữ liệu điện tử sẽ tạo nhiều thuận lợi cho công tác đăng ký và quản lý hộ tịch, việc thống kê, tra cứu hộ tịch được thực hiện một cách nhanh chóng kịp thời, phục vụ đắc lực cho việc xây dựng, hoạch định chính sách, phát triển kinh tế - xã hội cũng như phúc đáp yêu cầu của người dân.

Tuy nhiên, trên thực tế, hầu hết các địa phương đã tự xây dựng được sơ sở dữ liệu hộ tịch và trang bị máy tính cho cơ sở từ nhiều năm nay (TP. Hồ Chí Minh, Long An, Tiền Giang, Đà Nẵng …). Do vậy, khi xây dựng Cơ sở dữ liệu hộ tịch chung toàn quốc, kiến nghị Bộ Tư pháp và các Bộ ngành liên quan xem xét đến khả năng tích hợp dữ liệu cũ mà các địa phương đã nhập trong nhiều năm qua để tránh lãng phí nhân công nhập liệu cũng như không gây nhầm lẫn. Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử cần phải có bảo mật phần cứng, bảo mật đường truyền và có mật khẩu, tài khoản cho công chức có nhiệm vụ quản lý, sử dụng cơ sở dữ liệu.

 Thứ tư, Rà soát, đào tạo bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ hộ tịch cho công chức làm công tác hộ tịch cấp huyện và cấp xã. Theo Quyết định 59/QĐ-TTg, trước ngày 31/12/2019, bảo đảm 100% công chức làm công tác hộ tịch phải đáp ứng tiêu chuẩn theo quy định của Luật Hộ tịch và từ năm 2016, Uỷ ban nhân dân chỉ tuyển dụng mới những người đủ tiêu chuẩn, bố trí làm công tác hộ tịch. Để đáp ứng được yêu cầu trong việc thực hiện Luật Hộ tịch, ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn hiện nay là bồi dưỡng nghiệp vụ, tập huấn kỹ năng hộ tịch cho công chức làm công tác hộ tịch và đặc biệt chú trọng đến những đặc thù tại địa phương. Việc đăng ký hộ tịch có yếu tố nước ngoài được chuyên về cho Uỷ  ban nhând ân cấp huyện cũng đòi hỏi công chức hộ tịch cấp huyện có trình độ ngoại ngữ nhất định, tin học để đáp ứng được yêu cầu công việc.

Do vậy, việc nâng cao trình độ nghiệp vụ cho công chức hộ tịch, không chỉ đáp ứng được yêu cầu trước mắt mà còn đáp ứng lâu dài cho việc tin học hoá, sử dụng khai thác phần mềm về quản lý hộ tịch trong thời gian tới./.