Điểm K khoản 2 Điều 89 Luật Xây dựng năm 2014 quy định về trường hợp các công trình xây dựng ở nông thôn được miễn giấy phép xây dựng. Tuy nhiên, nếu người dân có nhu cầu thì cơ quan nhà nước phải cấp giấy phép xây dựng. Trong trường hợp này, nếu người dân xây dựng sai nội dung giấy phép thì có bị xử phạt vi phạm hành chính không? Xử lý công trình xây dựng không phép, sai phép hiện nay được quy định tại Nghị định số 139/2017/NĐ-CP. Tuy nhiên, Nghị định này chỉ ghi nhận trường hợp đối với công trình không phép, sai phép tại đô thị. Vậy, công trình xây dựng ở nông thôn, cụ thể là trường hợp nêu trên thì hướng xử lý như thế nào là đúng với quy định của pháp luật? Liên quan đến xây dựng công trình trên đất nông nghiệp, hiện nay, trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh vẫn còn gặp phải khó khăn trong việc xử lý khi phát sinh vi phạm. Cụ thể, theo hướng dẫn của Sở Xây dựng TP.Hồ Chí Minh tại điểm b Mục 2 Phần II của Công văn số 1797/SXD-TT ngày 12/02/2019 đối với trường hợp xây dựng công trình trên đất nông nghiệp thì chỉ xử lý vi phạm về đất theo Nghị định số 102/2014/NĐ-CP, không xử lý về xây dựng. Thực tiễn hiện nay, Uỷ ban nhân dân tại một số xã, thị trấn khi phát hiện hành vi xây dựng công trình trên đất nông nghiệp thì chỉ xử lý đối với hành vi tự chuyển mục đích sử dụng đất không được cơ quan có thẩm quyền cho phép theo Nghị định số 102/2014/NĐ-CP tại các Điều 6, 7, 8, 9. Cùng với đó, ban hành quyết định áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả (trong trường hợp quyết định xử lý vi phạm hành chính không được tự nguyện thi hành) là buộc khôi phục lại hiện trạng ban đầu. Tuy nhiên, trong các biện pháp được áp dụng để khắc phục hậu quả theo quy định tại Nghị định số 102/2014/NĐ-CP không có biện pháp buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc xây dựng không đúng với giấy phép. Do đó, khi thực hiện theo hướng dẫn của Sở Xây dựng đối với việc xử phạt vi phạm hành chính trong trường hợp này, Ủy ban nhân dân chưa có cơ sở áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép hoặc xây dựng không đúng với giấy phép khi thực hiện xử phạt hành chính theo Nghị định số 102/2014/NĐ-CP. Ngoài ra, đối với các trường hợp xây dựng nhà ở riêng lẻ tại nông thôn được miễn giấy phép xây dựng thì việc xây dựng công trình không được xem như hành vi vi phạm hành chính. Như vậy, khi tự chuyển mục đích sử dụng đất không được cơ quan có thẩm quyền cho phép và xây dựng công trình trên đất thì việc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả (buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu) được thực hiện như thế nào để không ảnh hưởng đến công trình được miễn giấy phép xây dựng theo quy định là điều không dễ dàng thực hiện.
Tương tự, đất vẫn là đất ở nông thôn nhưng thuộc khu vực quy hoạch phát triển đô thị, đã có quy hoạch xây dựng phân khu 1/2000. Đây là trường hợp phải xin giấy phép xây dựng mới/ sửa chữa nhà ở nhưng người dân tiến hành tổ chức xây dựng không phép. Xử phạt về xây dựng sai phép, không phép hiện nay được quy định tại Nghị định số 139/2017/NĐ-CP, tuy nhiên, Nghị định số 139/2017/NĐ-CP chỉ quy định phạt sai phép, không phép cho trường hợp nhà ở riêng lẻ ở khu vực đô thị. Do đó, nếu áp dụng Nghị định số 139/2017/NĐ-CP để xử lý là không phù hợp và cơ sở pháp lý để giải quyết đối với trường hợp này hiện nay vẫn còn là vấn đề tồn tại nhiều quan điểm khác nhau.
Trên đây là một số trường hợp thực tiễn còn gặp phải khó khăn trong quá trình thực hiện xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh nói riêng và trong khu vực phía Nam nói chung. Nhìn nhận một cách khách quan, nguyên nhân dẫn đến những thực trạng như trên ngoài việc xuất phát từ chính những hạn chế ở góc độ văn bản thì vấn đề về ý thức chấp hành pháp luật trong hoạt động xây dựng của một số chủ thể tham gia như các nhà thầu, các chủ đầu tư, thậm chí cơ quan quản lý nhà nước và một bộ phận người dân vẫn chưa cao cũng là một nguyên nhân trọng yếu. Cùng với đó, công tác kiểm tra, phát hiện sớm vi phạm ngay từ lúc đầu và xử lý các vi phạm không thật sự nghiêm minh; công tác cưỡng chế, phá dỡ, khôi phục nguyên trạng ban đầu ở một số công trình vẫn còn tổ chức thực hiện hết sức phức tạp, kéo dài cũng là những khía cạnh cần nhận được sự quan tâm nhiều hơn từ phía các cơ quan chức năng trong thời gian tới.
Võ Duy Tồn – Chuyên viên pháp lý
Trung tâm Thông tin, hỗ trợ pháp luật