Trong hệ thống cơ quan Thi hành án dân sự, cùng với các chức danh, ngạch công chức khác như: Chấp hành viên, Thẩm tra viên, Thư ký, Văn Thư, Thủ quỹ…thì kế toán, dù không được xem là một chức danh tư pháp nhưng lại đóng vai trò cực kỳ quan trọng không thể thiếu. Bởi ngoài tính chất công việc chung của một kế toán là quản lý việc thu chi tài chính cho đơn vị như các tổ chức có hoạch toán độc lập khác thì kế toán làm việc tại các cơ quan Thi hành án dân sự phải đảm nhận thêm công việc có liên quan đến tính chất nghiệp vụ về công tác thi hành án dân sự. Trong khi đó, dù thi hành án dân sự chưa được xem là giai đoạn tố tụng độc lập nhưng các thao tác nghiệp vụ khi xử lý theo một quy trình mang tính chất tố tụng, rất phức tạp và có liên quan liên quan mật thiết đến vấn đề tài chính. Đặc biệt, khu vực phía Nam – khu vực được xem là địa bàn trọng điểm của cả nước, tập trung một lượng án lớn, tính chất rất phức tạp; giá trị thi hành cao. Vì vậy, công tác thi hành án dân sự của các cơ quan thi hành án dân sự trong Khu vực, trong đó có bộ phận tài chính kế toán luôn trong tình trạng có nhiều áp lực do lượng án hàng năm cao. Theo thống kê, từ năm 2013 đến nay, số thụ lý và phải tổ chức thi hành của Khu vực luôn chiếm trên 60% về việc và trên 70% về tiền của cả nước. Do đó, việc đảm bảo nguồn nhân lực liên quan đến công tác tài chính của các cơ quan Thi hành án dân sự trong hệ thống thi hành án dân sự nói chung và của Khu vực nói riêng là việc rất cần thiết, góp phần quan trọng vào kết quả thực hiện chỉ tiêu chung của cả nước về công tác thi hành án dân sự.
1. Thực trạng trong việc thu hút công chức làm việc ở vị trí liên quan đến công tác tài chính
Theo Quyết định số 2785/QĐ-BTP ngày 25 tháng 10 năm 2012 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp phê duyệt cơ cấu tổ chức Cục Thi hành án dân sự, số lượng lãnh đạo Cục Thi hành án dân sự, Lãnh đạo Phòng chuyên môn thuộc Cục Thi hành án dân sự và lãnh đạo Chi cục Thi hành án dân sự thì Cục Thi hành án dân sự sẽ có 04 phòng chuyên môn gồm: Văn phòng, Phòng Tổ chức cán bộ, Phòng Nghiệp vụ và tổ chức Thi hành án dân sự và Phòng Kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Tuy nhiên, các Cục Thi hành án dân sự sẽ được thành lập thêm Phòng Tài chính – kế toán nếu đáp ứng một trong các điều kiện:
a) Có số lượng án dân sự phải thi hành từ 13.000/năm trở lên tính trung bình trong ban năm liên tiếp của toàn tỉnh, thành phố;
b) Có số lượng án dân sự phải thi hành từ 6.000 đến dưới 13.000 việc/nam tính trung bình trong ba năm liên tiếp của toàn tỉnh, thành phố và quản lý từ 14 đơn vị Chi cục Thi hành án dân sự trực thuộc trở lên”.
Đến nay trong Khu vực phía Nam đã có 8/25 tỉnh, thành phố thành lập được thêm Phòng Tài chính – Kế toán
[1] (chiếm 1/3 địa phương của Khu vực). Con số này cũng phần nào cho thấy rằng, tính chất quan trọng, không thể thiếu của bộ phận làm công tác tài chính của các Cục Thi hành án dân sự trong khu vực phía Nam.
Tuy nhiên, việc thu hút và giữ chân công chức ở vị trí tài chính tại một số cơ quan Thi hành án dân sự trong Khu vực cũng đang gặp không ít khó khăn. Có một thực trạng trong thời gian qua, tại một số địa phương trong Khu vực, nhất là các địa phương có số lượng án thụ lý cao rất nhiều công chức làm kế toán, thủ quỹ tại các Cục và Chi cục đã xin nghĩ việc hoặc chuyển công tác
[2]. Thực trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan, cụ thể:
Một là, áp lực quá lớn từ phía công việc
Theo quy định tại Thông tư số 91/2010/TT-BTC ngày 17/6/2010 của Bộ Tài chính hướng dẫn chế độ kế toán nghiệp vụ thi hành án, nhiệm vụ của kế toán:
‘‘Thu thập, xử lý thông tin, số liệu kế toán của hoạt động thi hành án dân sự và tình hình quản lý tiền, tài sản, tang vật trong quá trình thi hành án của đơn vị”. Với quy định này, kế toán nghiệp vụ thi hành án phải theo dõi và hạch toán các nghiệp vụ phát sinh từ khi có Quyết định thi hành án đến khi thi hành xong vụ việc đưa vào lưu trữ giống như một Chấp hành viên. Ngoài ra, kế toán còn phải theo dõi, hạch toán các khoản tiền trại giam, tạm giam chuyển đến; Theo dõi, quản lý tài sản tang vật, vật chứng tại kho; các khoản tiền gửi, nộp ngân sách nhà nước; Quản lý biên lai thu tiền của Chấp hành viên; Đối chiếu hồ sơ với Chấp hành viên; Hướng dẫn, kiểm tra tình hình thực hiện chế độ tài chính, kế toán nghiệp vụ thi hành án dân sự ở các Chi cục Thi hành án dân sự (đối với Cục).....
Trong khi đó, với số lượng biên chế kế toán được giao tại các đơn vị như hiện nay (bình quân 02 kế toán/đơn vị, trong đó chỉ có 01 kế toán phụ trách kế toán nghiệp vụ thi hành án), cá biệt nhiều Chi cục nhiều năm liền chỉ có 01 kế toán hành chính sự nghiệp kiêm kế toán nghiệp vụ đã dẫn đến công việc quá tải, tạo áp lực rất lớn cho người làm công tác tài chính tại các cơ quan Thi hành án dân sự khi phải thực hiện song song nhiệm vụ hai chế độ kế toán trên hệ thống tài khoản, sổ sách, báo cáo riêng biệt, các văn bản quy định riêng biệt. Do vậy, nếu trong trường hơp đơn vị chỉ có 01 kế toán phụ trách cả hai mảng công việc thì thực sự gặp nhiều khó khăn khi vận dụng hạch toán, theo dõi, quản lý. Điều này dẫn đến công chức làm công tác tài chính không có nhiều thời gian để nghiên cứu sâu văn bản quy định cho từng lĩnh vực, không đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao và rất dễ dẫn đến các sai sót và sai phạm trong lĩnh vực tài chính. không có nhiều thời gian nghiên cứu các dễ dẫn đến nhiều thiếu sót, sai phạm trong quá trình thực hiện.
Để giảm bớt khối lượng công việc kế toán, nhiều đơn vị đã thực hiện thuê hợp đồng kế toán nghiệp vụ thi hành án. Tuy nhiên, người làm hợp đồng kế toán chỉ thực hiện theo sự phân công của Kế toán trưởng, trách nhiệm chính vẫn là kế toán trưởng. Do đó, tính chủ động không có, làm không hết trách nhiệm và không đáp ứng được yêu cầu công việc đề ra.
Hai là, chế độ đãi ngộ chưa có sự tương xứng với tính chất công việc. Công tác kế toán nghiệp vụ thi hành án dân sự là công việc kế toán đặc thù và có nhiều phức tạp, áp lực khối lượng công việc lớn nhưng chế độ đãi ngộ không có (hiện phụ cấp kế toán trưởng chỉ hưởng 0,2 và không có khoản phụ cấp nào khác). Điều này, thực sự chưa tạo động lực để kế toán tại các cơ quan Thi hành án dân sự gắn bó lâu dài với công việc.
Ba là, chủ trương chuyển đổi vị trí công tác trong cơ quan Thi hành án dân sự. Đây là chủ trương lớn và kế toán cũng là một trong những vị trí phải chuyển đổi sau 03 năm công tác. Tuy nhiên, có một thực tế, công chức làm kế toán đa số là nữ, trẻ còn trong độ tuổi sinh sản, có con nhỏ. Trong khi đó, quy định hiện hành về việc chuyển đổi vị trí công các chưa có chính sách khuyến khích, động viên như: Chưa có nhà ở công vụ, hay nâng bậc lương trước thời hạn, hoặc phụ cấp…đặc biệt là chưa có quy định khi hết thời hạn chuyển đổi thì có được trở lại đơn vị cũ hay không (“hậu” chuyển đổi)….cũng là một trong những nút thắt trong việc giữ chân công chức làm công tác tài chính tại các cơ quan Thi hành án dân sự.
2. Một số giải pháp nhằm thu hút công chức làm việc ở vị trí liên quan đến công tác tài chính
Công việc kế toán thi hành án dân sự mang tính rất đặc thù, lại chưa có trường đào tạo riêng về lĩnh vực kế toán thi hành án dân sự. Do đó, để đào tạo cho một công chức nắm bắt được cơ bản công việc liên quan đến tài chính trong các cơ quan thi hành án dân sự thì phải mất rất nhiều thời gian (ít nhất là 01 năm) và ngay cả chỉ hoán đổi vị trí công việc từ kế toán hành chính sang làm công việc của kế toán nghiệp vụ thi hành án dân sự trong cùng đơn vị thi hành án dân sự cũng phải mất 6 tháng để công chức nắm công việc. Vì vậy, thực trạng này nếu không sớm được quan tâm có thể dẫn đến phá vỡ tính ổn định, liên tục của bộ phận làm công tác tài chính – một vị trí không thể thiếu trong các cơ quan Thi hành án dân sự. Chính vì vậy, để khắc phục tình trạng này, thiết nghĩ cần dành sự quan tâm nhiều hơn đến đối tượng công chức làm công việc tài chính. Cụ thể:
Thứ nhất, đối với Lãnh đạo các Cục Thi hành án dân sự, cần dành sự quan tâm đúng mức hơn đến vị trí công tác này từ khâu tuyển dụng, bố trí sắp xếp công chức đến quyền lợi chính trị...nhằm tạo môi trường làm việc tốt, giúp cho công chức có thêm động lực gắn bó lâu dài với đơn vị.
Thứ hai, đối với Tổng cục Thi hành án dân sự, Bộ Tư pháp,
Một, trong công tác tuyển dụng vị trí kế toán, khi tổ chức các kỳ thi tuyển không nên đưa kiến thức chuyên ngành về công tác thi hành án dân sự vào đề thi mà chỉ yêu cầu kiến thức cơ bản vì kế toán thi hành án dân sự là công việc đặc thù, phải trãi qua thực tế (như đã phân tích) mới đáp ứng yêu cầu vị trí này. Do đó, nếu đưa kiến thức kế toán nghiệp vụ thi hành án dân sự vào ngay từ đầu sẽ dẫn đến kết quả thi tuyển rất khó đạt. Và như vậy, tình trạng thiếu người làm việc trong khi chỉ tiêu vẫn còn là rất khó được cải thiện.
Hai, như đã đề cập, kế toán nghiệp vụ thi hành án dân sự là công việc đặc thù và chịu rất nhiều áp lực. Chính vì vậy, Tổng cục Thi hành án dân sự nên có sự quan tâm, tham mưu Lãnh đạo Bộ có sự điều chỉnh theo hướng cần có phụ cấp thâm niên nghề.
Ba, nhằm tạo thêm động lực cho công chức an tâm công tác và chấp hành những quy định khác của ngành như việc chuyển đổi vị trí công tác thì cần có sự hỗ trợ cho công chức làm công tác kế toán về kinh phí nơi ở, phương tiện đi lại trong trường hợp phải đi làm xa nhà, đặc biệt đối với công chức làm công tác kế toán là nữ.
Mai Thị Thùy Dung
[1] TP. Hồ Chí Minh, Tây Ninh, Đồng Nai, Khánh Hòa, Đồng Tháp, Tiền Giang, Long An và Kiên Giang;
[2] Tại Tây Ninh: Chỉ từ năm 2014 – 2018 đã có 07 trường hợp kế toán thôi việc. Cần Thơ, Đồng Nai cũng có kế toán thôi việc.