Luật Trợ giúp pháp lý số 11/2017/QH14 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 với nhiều nội dung mới nhằm tạo khuôn khổ pháp lý cho sự phát triển bền vững công tác trợ giúp pháp lý theo hướng chuyên nghiệp, sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước và xã hội. Thông tư liên tịch số10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định về phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, có hiệu lực kể từ ngày 01/9/2018, thay thế Thông tư liên tịch số 11/2013/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-VKSNDTC-TANDTC ngày 04/7/2013. Đây là hành lang pháp lý cơ bản để người đủ điều kiện được trợ giúp pháp lý đầy đủ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong các vụ án dân sự, hình sự.
Trong quá trình triển khai, công tác trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng đạt được những kết quả tích cực, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền, của dân, do dân và vì dân. Các cơ quan tiến hành tố tụng từ cấp tỉnh đến cấp huyện đã thực hiện nghiêm túc việc niêm yết công khai bảng thông tin về trợ giúp pháp lý do Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước cung cấp theo đúng quy định; cấp phát miễn phí tờ gấp pháp luật, mẫu đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý để nhân dân tiếp cận khi cần thiết; thực hiện việc giải thích cho người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo và những người có liên quan khác hiểu rõ về quyền được trợ giúp pháp lý. Bên cạnh đó, các cơ quan tiến hành tố tụng đã liên hệ trực tiếp với Trung tâm trợ giúp pháp lý và đoàn luật sư hoặc có công văn yêu cầu cử trợ giúp viên pháp lý, luật sư là cộng tác viên của Trung tâm tham gia tố tụng bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho người được trợ giúp pháp lý.
Thông qua việc đánh giá chất lượng thì các vụ việc trợ giúp pháp lý đều đảm bảo được quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý theo đúng quy định của pháp luật, góp phần quan trọng đảm bảo khách quan, chính xác, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật trong việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án. Các cơ quan tiến hành tố tụng cũng thực hiện nghiêm túc việc cấp giấy chứng nhận tham gia tố tụng cho các trợ giúp viên pháp lý, luật sư là cộng tác viên do Trung tâm trợ giúp pháp lý cử.
Hội nghị tập huấn chuyên sâu TGPL
Trong thời gian qua, các trợ giúp viên pháp lý đã có nhiều cố gắng trong việc chủ động tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi, nâng cao trình độ, kỹ năng trợ giúp pháp lý. Họ đã góp phần tích cực và đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết vụ án, trong quá trình tranh tụng, họ đã đưa ra những quan điểm pháp lý sắc bén thuyết phục được hội đồng xét xử ra những phán quyết hợp tình, hợp lý, đúng pháp luật; các trợ giúp viên pháp lý đã không ngừng đầu tư thời gian, nghiên cứu hồ sơ vụ án, chuẩn bị bài luận cứ bào chữa chu đáo và tranh luận sôi nổi tại phiên tòa. Ngoài việc am hiểu kiến thức pháp luật và sử dụng các biện pháp phù hợp với quy định của pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho người được trợ giúp pháp lý, trong quá trình tác nghiệp, các trợ giúp viên pháp lý đã thực sự tận tâm, nhiệt tình, trách nhiệm với công việc mang đậm tính nhân văn, nhân đạo này. Hầu hết các trợ giúp viên đều hoàn thành chỉ tiêu tham gia vụ việc tố tụng của năm 2018 và được đánh giá hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng vẫn tồn tại một số hạn chế:
-
Thứ nhất: Số lượng vụ việc trợ giúp pháp lý được thực hiện chỉ tập trung vào giai đoạn xét xử và ở các vụ án hình sự. Các vụ việc chủ yếu do bên trung tâm và chi nhánh trợ giúp pháp lý thực hiện, còn các cơ quan tố tụng giới thiệu qua thì rất ít; công tác thông tin về đối tượng thuộc diện trợ giúp pháp lý của một số cơ quan chưa kịp thời. Hiện chưa có quy trách nhiệm rõ ràng khi cơ quan tiến hành tố tụng không thực hiện việc giải thích, hướng dẫn cho người được trợ giúp pháp lý biết quyền lợi của họ.
-
Thứ hai: Trong hồ sơ các vụ án cụ thể, việc giải thích cho các bị can, bị cáo biết về quyền trợ giúp pháp lý chưa được ghi rõ trong biên bản tố tụng để lưu lại hồ sơ vụ án. Mối quan hệ phối hợp giữa cơ quan điều tra và Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước chưa thực sự hiệu quả. Bên cạnh đó, việc chứng minh có đầy đủ điều kiện thuộc diện được trợ giúp pháp lý cũng phức tạp và mất nhiều thời gian; Trợ giúp viên pháp lý còn thiếu kinh nghiệm trong việc tham gia tố tụng nên chưa đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ….
Trợ giúp pháp lý lưu động cho nông dân tại Bình Dương
Do vậy, để nâng cao hiệu quả thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, cần thi hành đồng bộ các giải pháp sau đây:
Tổ chức quán triệt, truyền thông về nội dung của Luật Trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý
Đây là một trong những hoạt động quan trọng, cần tăng cường công tác truyền thông về quyền được trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý để nâng cao nhận thức của những người có thẩm quyền, cơ quan, tổ chức, cá nhân trong xã hội về bản chất và vai trò của công tác trợ giúp pháp lý, từ đó có sự quan tâm thỏa đáng đến công tác trợ giúp pháp lý và việc sử dụng dịch vụ trợ giúp pháp lý. Nội dung, phương thức của hoạt động truyền thông trong thời gian tới cũng cần phải đổi mới, linh hoạt phù hợp với điều kiện từng vùng, miền, đối tượng.
Ngoài việc niêm yết các trên Bảng thông tin về trợ giúp pháp lý, phát miễn phí tờ gấp pháp luật, các tài liệu liên quan về trợ giúp pháp lý tại trụ sở, các cơ quan tố tụng, Trại tạm giam, nhà tạm giữ và các lực lượng điều tra viên, cán bộ điều tra khi làm việc cần chủ động tìm hiểu nhân thân, độ tuổi, điều kiện kinh tế của người có hành vi phạm tội, bị can, người bị tạm giữ, tạm giam và người bị hại để sớm nhận biết người thuộc diện trợ giúp pháp lý, giải thích quyền và hướng dẫn các thủ tục để được trợ giúp pháp lý
Nâng cao chất lượng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý
Xây dựng đội ngũ cán bộ, viên chức làm công tác trợ giúp pháp lý đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng, không ngừng đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đặc biệt là đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý. Địa phương cần tiến hành rà soát Chi nhánh đã được thành lập để có kế hoạch sáp nhập, giải thể các Chi nhánh hoạt động không hiệu quả; rà soát tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý, người tham gia trợ giúp pháp lý theo quy định Luật trợ giúp pháp lý năm 2006 để các cá nhân, tổ chức này có kế hoạch hoàn thiện các yêu cầu theo quy định Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017; đồng thời rà soát tổ chức trong tên gọi có sử dụng cụm từ " trợ giúp pháp lý " và đề xuất hướng xử lý. Đây là các nhiệm vụ quan trọng cần được triển khai, hoàn tất trong giai đoạn chuyển tiếp và được quy định trong Luật Trợ giúp pháp lý.
Tăng cường công tác phối hợp
Các địa phương cần có biện pháp tăng cường cơ chế phối hợp với các cơ quan nhà nước có liên quan, nhất là các cơ quan tiến hành tố tụng để tạo điều kiện cho người thực hiện trợ giúp pháp lý và người thuộc diện được trợ giúp pháp lý được thực hiện và hưởng các quyền lợi theo quy định. Thường xuyên tiến hành sơ kết, trao đổi thông tin và các hoạt động phối hợp để kịp thời có giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong công tác quan hệ, phối hợp giữa các cơ quan.
Tăng cường cơ chế kiểm tra, giám sát
Duy trì chế độ kiểm tra định kỳ và đột xuất về tổ chức và hoạt động đối với tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý từ phía các cơ quan quản lý nhà nước, để bảo đảm đúng pháp luật, không để xảy ra sai sót. Kịp thời phát hiện, đấu tranh và xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật về trợ giúp pháp lý. Làm tốt công tác khen thưởng, tôn vinh, nêu gương người tốt, việc tốt, điển hình hoặc có đóng góp tích cực cho trợ giúp pháp lý; phê phán, lên án với hành vi lệch lạc, lợi dụng trợ giúp pháp lý để trục lợi. Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát, phản hồi kết quả giải quyết vụ việc đối với vụ việc phức tạp, kéo dài. Bên cạnh đó, cần làm tốt công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; xử lý phản ánh, kiến nghị của công dân liên quan đến tổ chức và hoạt động của Trung tâm trợ giúp pháp lý.
Đảm bảo các nguồn lực
Các địa phương cần quản lý chặt chẽ các nguồn lực đầu tư cho hoạt động của Trung tâm để bảo đảm sử dụng đúng định mức, tiêu chuẩn và có hiệu quả trong điều kiện các nguồn lực có hạn. Bảo đảm các điều kiện về kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện làm việc cho tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý. Làm tốt công tác khuyến khích, huy động các nguồn lực xã hội tham gia trợ giúp pháp lý, đặc biệt là sự hỗ trợ, tài trợ, đầu tư từ các tổ chức, các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm trong và ngoài nước cho hoạt động trợ giúp pháp lý./.
Hà My