Qua 05 năm triển khai thực hiện Đề án đã được sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của cấp ủy đảng, chính quyền của các địa phương, sự tham mưu tích cực của Sở Tư pháp, sự phối hợp hiệu quả các ngành, các cấp đã góp phần làm cho công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên đáp ứng yêu cầu, mục tiêu Đề án đề ra. Nhiều cách làm, hình thức sáng tạo sinh động, phong phú phù hợp với từng nhóm đối tượng được áp dụng và nhân rộng mô hình, đặc biệt là sự phối hợp của Đoàn Thanh niên và ngành Giáo dục trong việc lựa chọn nội dung, biện pháp thực hiện phù hợp với thanh thiếu niên. Bên cạnh đó, sự quan tâm bồi dưỡng nguồn nhân lực cũng giúp thanh thiếu niên tiếp cận với các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước kịp thời để từ đó ý thức chấp hành pháp luật trong thanh thiếu niên có nhiều chuyển biến tốt hơn. Nhiều chỉ tiêu trong Đề án đã đạt và vượt như: có 90% thanh thiếu niên tự do, sinh sống, lao động tại địa bàn cư trú được tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật; 100% thanh thiếu niên trong trường học được phổ biến chính sách pháp luật; 100% thanh thiếu niên vi phạm pháp luật được tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật; giảm 10% trở lên số người vi phạm pháp luật là thanh, thiếu niên, số vụ vi phạm pháp luật có thanh, thiếu niên tham gia như Bến Tre giảm 18%; Vĩnh Long giảm 22%; Kiên Giang giảm 20%.
Nội dung, hình thức phổ biến cũng được các địa phương tổ chức khảo sát, lựa chọn và biên soạn hợp lý, chủ yếu là các quy định pháp luật liên quan thiết thực đến các đối tượng là thanh thiếu niên, đã mang lại hiệu quả tích cực, góp phần vào sự chuyển biến về nhận thức, hành vi của thanh thiếu niên. Nổi bật có các mô hình: Liên kết tứ trụ của Công An, Quân sự, Hội Cựu chiến binh và Đoàn Thanh niên trong việc giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn giao thông, an toàn xã hội và phòng chống các loại tội phạm, qua đó đã phát hiện giáo dục nhiều trường hợp thanh thiếu niên gây mất trật tự xã hội và vi phạm trật tự an toàn giao thông; các mô hình thông qua các lớp huấn luyện “Học kỳ quân đội” hay “Học làm người có ích” nhằm giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng xã hội cho các em học sinh; giáo dục ý thức công dân qua chương trình "Khi tôi 18" đã góp phần kéo giảm tỉ lệ các vụ vi phạm pháp luật trong học sinh, sinh viên; các mô hình “Đội dân phòng cơ động”; “Quản lý giáo dục trẻ em có nguy cơ bỏ học và người chưa thành niên vi phạm pháp luật”; “ Xe honda khách phòng , chống tội phạm”; “Câu lạc bộ tuyên truyền giáo dục, cảm hóa đối tượng tại gia đình, cộng đồng dân cư không vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội”; tổ chức đối thoại pháp luật với thanh niên… đã có hiệu quả trong việc cảm hóa, giáo dục thanh niên chậm tiến, trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm là thanh thiếu niên; Hình thức lồng ghép vào các giờ học ngoại khóa để tổ chức cho các em học sinh trong trường học tìm hiểu pháp luật về an toàn giao thông, phòng, chống ma túy, bạo lực học đường ....như “tiết pháp luật”, Chương trình phát thanh học đường”; chương trình “Giáo dục pháp luật-Trải nghiệm cuộc sống”… Đây là những cách làm hay có nhiều tính sáng tạo, khơi dậy được yếu tố chủ động nhận thức cho học sinh trong việc tìm hiểu pháp luật, giải đáp những băn khoăn, thắc mắc về pháp luật; hướng thanh thiếu niên tham gia vào các hoạt động giữ gìn an ninh trật tự, phòng chống tệ nạn xã hội ở đia phương. Ngoài ra, các hình thức PBGDPL truyền thống tiếp tục được phát huy, đã mang lại những hiệu quả thiết thực, phù hợp với từng nhóm đối tượng và với từng điều kiện của đia phương như: thông qua hệ thống truyền thanh, truyền hình, báo chí, thông qua các hội thi tìm hiểu pháp luật, phát tờ rơi, qua các buổi trợ giúp pháp lý lưu động, hòa giải cơ sở, qua các phiên tòa xét xử lưu động, sinh hoạt Câu lạc bộ, Ngày Pháp luật tại các cơ quan, đơn vị, khu phố….nhằm trang bị những kiến thức pháp luật liên quan đến đời sống học tập, công việc của thanh thiếu niên. Một số đia phương mở nhiều chuyên mục trên Đài phát thanh và truyền hình của tỉnh, dành nhiều thời lượng để tuyên truyền các nội dung liên quan đến thanh thiêu niên đã tạo sức lan tỏa thu hút các đối tượng thanh thiếu niên tham gia, như Chuyên mục “Pháp luật và đời sống”, “ Thắp sáng ước mơ”, chuyên mục “Ánh sáng pháp luật”, câu chuyện cảnh giác; chuyên mục Người tốt quanh ta …. đã góp phần thay đổi nhận thức và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của thanh thiếu niên; ngoài ra, việc chia nhóm các đối tượng thanh thiếu niên như thanh thiếu niên là phạm nhân tại các trại giam, cơ sở giáo dục bắt buộc, trường giáo dưỡng; thanh thiếu niên trong trường học; thanh, thiếu niên tự do, sinh sống, lao động tại địa bàn cư trú; thanh thiếu niên có biểu hiện hư hỏng, có nguy cơ vi phạm pháp luật... đề có hình thức, nội dung tư vấn, giải đáp phù hợp thu hút đối tượng quan tâm đồng thời góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật, đảm bảo giữ gìn an ninh trật tự, ổn định chính trị - xã hội, chủ động phòng ngừa, loại bỏ, hạn chế các hành vi vi phạm pháp luật cũng là cách làm đáng được ghi nhận.
Nhìn chung, việc triển khai thực hiện Đề án “Tăng cường công tác phổ biến giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên giai đoạn 2011-2015” kết quả đạt được là cơ bản, bằng các cách thức phổ biến giáo dục pháp luật khác nhau đã tác động lớn vào ý thức của các đối tượng thanh thiếu niên trong việc chấp hành và tuân thủ pháp luật, giúp điều chỉnh hành vi ứng xử của thanh thiếu niên phù hợp với quy định của pháp luật, với truyền thống đạo đức trong tất cả các mối quan hệ giữa các cá nhân với nhau, với gia đình, người thân và cộng đồng, góp phần cho xã hội thêm văn minh và tốt đẹp. Tuy nhiên, ở đâu đó vẫn còn tình trạng thanh thiếu niên nhận thức còn hạn chế, nhưng lại lười lao động, không có nghề nghiệp, sống buông thả, không có mục đích, thiếu ý thức trách nhiệm với gia đình, xã hội; đặc biệt là không tuân thủ pháp luật dẫn đến những hành vi vi phạm pháp luật, thậm chí có những trường hợp vi phạm pháp luật hình sự đặc biệt nghiêm trọng, hậu quả gây ra rất lớn, không còn khả năng cải tạo giáo dục. Theo số liệu thống kê được của các đia phương trong Khu vực, trong 05 năm thực hiện Đề án, số người vi phạm pháp luật là thanh, thiếu niên; số vụ vi phạm pháp luật có thanh, thiếu niên tham gia nhìn trên tổng thể mặc dù có giảm, nhưng số địa phương có tỉ lệ giảm từ 10% trở lên không nhiều.
Từ thực tế tình hình vi phạm pháp luật của đối tượng thanh thiếu niên và kết quả công tác PBGDPL cho thanh thiếu niên của các địa phương trong Khu vực trong thời gian qua, xin đề xuất một số nhiệm vụ, giải pháp để tiếp tục hoàn thiện các mục tiêu và yêu cầu của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên trong thời gian tới, kéo giảm tối đa số vụ vi phạm pháp luật có thanh thiếu niên tham gia:
- Cấp ủy, lãnh đạo địa phương cần quan tâm và nhận thức rõ hơn về vị trí, vai trò của công tác PBGDPL cho thanh thiếu niên trong giai đoạn hiện nay; xác định nhiệm vụ này không phải của riêng ngành Tư pháp hay các tổ chức đoàn thể mà đòi hỏi sự quan tâm, chung tay, chung sức và phối hợp vào cuộc của tất cả các cấp, các ngành, các tổ chức đoàn thể và toàn xã hội; đặc biệt cần phát huy hơn nữa vai trò của Thường trực Ban chỉ đạo thực hiện Đề án ở các đia phương trong việc kiểm tra, hướng dẫn và đôn đốc thực hiện Đề án.
- Tăng cường phối hợp mở các lớp dạy nghề cho thanh thiếu niên ở đia phương, tạo điều kiện cho họ có công việc làm và thu nhập ổn định, sẽ giúp cho thanh niên định hướng, nhận thức xã hội tốt hơn, hạn chế hành vi vi phạm pháp luật; xây dựng các chuyên mục “Người tốt việc tốt”, “Thanh niên lập nghiệp” trong việc thực hiện pháp luật và phấn đấu vươn lên của thanh niên để nêu gương.
- Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên phải được triển khai thực hiện sâu rộng, mang tính thường xuyên, liên tục, ổn định, bền vững; phải xuất phát từ nhu cầu và phải lấy đối tượng thanh, thiếu niên làm trung tâm với những hình thức, mô hình phổ biến giáo dục pháp luật mới, phù hợp, sinh động, dễ thu hút; cần khai thác tốt các hình thức PBGDPL lồng ghép mang lại hiệu quả cao; cần có những mô hình PBGDPL cho thanh thiếu niên thuộc nhóm đối tượng có biểu hiện và nguy cơ vi phạm pháp luật cao do dễ bị tác động bởi hoàn cảnh, điều kiện sống (như thanh thiếu niên sống tự do, bỏ học sớm, không có việc làm, thanh thiếu niên xuất thân từ các gia đình có hoàn cảnh đặc biệt, thiếu sự chăm sóc, dạy đỗ…).
- Cần chú trọng nâng cao chất lượng giảng dạy môn học giáo dục công dân trong nhà trường, bằng hình thức trực quan sinh động kết hợp với lý thuyết qua sách vở, bài giảng với thực tiễn cuộc sống để góp phần giáo dục ý thức đạo đức, hình thành nhân cách sống, ý thức tự giác và trang bị vốn kiến thức pháp luật nhất định cho thanh thiếu niên là học sinh.
- Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ làm công tác PBGDPL, đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật đáp ứng yêu cầu, thực sự năng động, nhiệt tình, tâm huyết, nắm vững kiến thức pháp luật.
- Đia phương cần quan tâm cấp phát kinh phí, cơ sở vật chất, điều kiện đủ để đáp ứng yêu cầu triển khai công tác PBGDPL cho thanh thiếu niên; kịp thời khen thưởng các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc và điển hình tiến tiến trong công tác PBGDPL cho thanh thiếu niên./.